چگونه یک بونسای ( درختچه مینیاتوری) را برای خود پرورش دهیم؟
از بونسای خود چه می خواهید؟ یک درخت همیشه سبز مانند درخت کاج؟ یا درخت برگ ریزی مانند افرا، که شما را به تمام فصول سال ببرد؟
به تصاویری که از بونسای ها در سرتاسر مطالب مربوطه قرار داده ام به دقت نگاه کنید و آن ها را بررسی کنید. به نمایشگاه های گل و گیاه بروید و با نگاه به طبیعت درخت مورد علاقۀ خود را پیدا کنید. اگر بدانید که می خواهید با کدام درخت کار کنید، در اینصورت این مقاله به شما کمک می کند که چگونه آن درخت را به دست آورید، چگونه آن را بکارید، پرورش دهید و از آن مواظبت کنید تا به مرحلۀ نمایش برسد.
این درختان، بونسای خوبی می شوند
اگر شما تازه کار هستید، احتمالاً آسانتر خواهد بود که با درختان رایج، که معمولاً برای بونسای استفاده می شوند کار کنید. اکثر این درختان در زیر فهرست شده اند، حاضر و آماده در گلخانه ها و نزد پرورش دهندگان گل و گیاه یافت می شوند و آنقدر جان سخت هستند که به آسانی خشک نشوند و بتوانند اشتباهات شما در در حین آموزش تحمّل کنند.
هنگامی که مهارت شما در پرورش بونسای افزایش یافت، بیشتر دل به دریا می زنید و گیاهان عجیب و غریب تری را برای کار پیدا می کنید، هر چند برخی درختان و گونه های گیاهی راحت تر با زندگی در ظرف هماهنگ می شوند، امّا واقعاً ارزش دارد که تمام درختان را امتحان کنید و از آن لذّت وصف ناپذیر بهره مند گردید.
دنبال درختانی با برگ ها و میوه های کوچک باشید. اندازۀ برگ ها را می توان تا حدّی در طول کار کاهش داد، امّا اندازۀ میوه و گل تغییر ناپذیر است و باید در نظر داشته باشید که "بونسای" هر درختی، به ندرت و خیلی کم، با ظاهر و خصوصیات آن درخت در طبیعت مطابقت خواهد داشت.
درختان مورد علاقۀ قدیمی ها
آزالیا، انواع افرا، انواع پیچ، انواع کاج، پر سیاوشان، درخت آزاد برگ دندانه ای، سرو کوهی، سروناز، سرو نوئل، گیلاس گل دار.
بهترین درختان برای تازه کاران
انار کوتاه، سرو کوهی، شوک النار (خار مصری)، شوکران کوتاه، شیر خشت.
بهترین درختان برای کاشت گروهی
انواع افرا، بلوط، پرسیاوشان، توس سفید اروپایی، درخت آزاد برگ دندانه ای، درخت عنبر سائل (صمغ)، راش، سدر دودار، شوکران، صنوبر، نراد، نارون چینی.
چند نمونه برای مدل های بونسای افتاده
آزالیا، افرای ژاپنی، انجیر، پیچ امین الدّوله، پیچ ژاپنی، زالزالک انگلیسی، سدر لبنانی، سرو کوهی،شوک النّار (خار مصری)، شیر خشت، کاج سیاه ژاپنی، گل داوودی افتاده.
درختان مناسب برای سبک چند تنه
آزالیا، افرای ژاپنی، انار، انجیر، بلوط، پرسیاوشان، توس سفید اروپایی، راج ژاپنی، راش، زیتون سرو کوهی شیمپاکو، سیاه توسه، شوک النار (خار مصری)، مو چسب.
درختانی که می توان روی صخره کاشت
افرای سه شاخه، انواع کاج، سرو کوهی، سرو ناز، سرو نوئل، شیر خشت صخره ای، نارون چینی.
درختانی برای بونسای اریب
آزالیا، افرای ژاپنی، انار، انواع کاج، بلوط، توس سفید اروپایی، راش، زالزالک انگلیسی، زیتون، سرو کوهی شیمپاکو، سرو نوئل، کاج سیاه ژاپنی و یاسمن ستاره ای
درختانی که مناسب بونسای نیستند
اکالیپتوس، بید مجنون، پستۀ چینی، توت فرنگی درختی، زبان گنجشک آمریکایی، سدر قرمز غربی، کاج برگ دراز، ماگنولیای جنوب، ماهون کوهستانی و منزانیتا.
گام نخست
روش سنّتی کاشت بونسای این است که ابتدا آن را در طبیعت پیدا کرده و سپس به گلدان منتقل کنید و با صبر و حوصله آن را پرورش دهید. این روش در ادامه شرح داده می شود.
از آنجا که روش فوق به طبیعت لطمه می زند و همچنین بسیار زمان بر است و باید مدّت ها دنبال درخت گشت و بعد آن هم زمان زیادی را برای زیباسازی آن صرف نمود و ... روش های سریعتری را نام خواهیم برد که به همان اندازه کارایی و کیفیت دارد ولی مشکلات فوق را ندارد.
یکی از موفّق ترین روش ها این است که کار با گیاه را از همان زمان نشاء آن شروع کنید.
اگر حوصلۀ آن را ندارید می توانید از روشی دیگر استفاده کنید
انتخاب گیاه از گلخانه
دز گلخانه ها و جاهایی که نهال می فروشند، بسیاری از درختانی را، که می توان برای بونسای استفاده کرد خواهید دید. روشن است که گلخانه دار، می تواند شما را در مورد خصوصیات هر درخت و نهوۀ نگهداری آن راهنمایی کند.
از آنجا که ریشۀ درختان گلخانه ای در ظروف کوچک پرورش یافته است و به محیط محدود عادت دارد، لذا انتقال آن ها در مقایسه با گیاهانی که از طبیعت و خاک کنده می شوند با آسیب کمتری مواجه خواهند شد.
خریدار با ذوق
وقتی که می خواهید درختی را که قرار است بونسای آینده شما باشد را خریداری کنید، باید دقیقاً ویژگی های مورد نظر را رعایت کنید. دنبال درخت شاداب و سالمی باشید که برگهای کوچک و جمع و جور داشته باشد. سعی کنید درختی را انتخاب کنید که زیادی بلند و بی قواره نباشد و به ویژه درختی مناسب است که محلّ پایۀ آن را تنۀ محکم و کلفتی تشکیل داده باشد.
اگر بخشی از تنه زیر سطح خاک بود، کمی خاک را بکنید و آن را به خوبی بررسی کنید و به شکل و نظم موجود در شاخه های اصلی به دقّت نگاه کنید.
اگر مقالۀ قبلی را خوانده باشید در اینجا باید سعی کنید از ابتدا جلو و پشت گیاه را تصوّر کنید.
سوالاتی از خود بپرسید، برای مثال آیا لازم است شاخه های اصلی را قطع کنید؟ اگر اینچنین است، آیا این هرس، درخت را زیبا خواهد کرد و یا جای زخم زشتی روی آن به یادگار خواهد گذاشت؟ بگذارید درخت شکل خود را به شما الهام کند و سپس تصوّر کنید که بونسای شما باید چه شکلی داشته باشد. بعد ببینید از درختی که جلویتان است تا بونسایی که در تصوّر شما است چقدر فاصله وجود دارد. درختی که به ذهن شما نزدیکتر باشد همان است که باید بردارید.
بعد بررسی کنید که برای رسیدن درخت، از حالت فعلی به بونسای مورد نظر شما، چه کارهایی را باید روی درخت انجام داد؟ آیا باید تنه را خم کنید؟ شاخه ها به سیم بندی نیاز دارند؟ و سوال های دیگر.
شاید همان گیاهی که اصلاً مورد نظر فروشنده و دیگران نیست، همانگونه باشد که برای شما مناسب است؛ مثلاً گیاهی با تنه ای خمیده و یا پیچ خورده و حتّی درختی که بر حسب اتفاق همین حالا یک بونسای است، ولی کسی به آن توجهی ندارد و شما آن را کشف می کنید و یک شانس برای شما بوده.
فقط خودتان تصمیم بگیرید.
انتقال
پس از آن که گیاه خود را انتخاب کردید و به منزل بردید برای کاشتن آن در گلدانی دیگر، حتماً ظرف را ببُرید و اگر سفالی بود آن را به دقت بشکنید.
دقت کنید که اگر خاک های اطراف ریشه بریزند، ریشه خیلی زود خشک خواهد شد.
مرحلۀ بعدی این است که از کلّ ریشۀ گیاه، یک سوّم آن را قیچی کنید و گیاه را در ظرفی که کمی کوچکتر از گلدان اصلی است بگذارید.
سعی کنید که حالت ریشه ها را تا جایی که می شود هم سطح کنید و از طرفی هم نباید انبوه ریشه ها را قطع کنید که باعث خشکی گیاه شود.
در ادامۀ مطلب که در بارۀ کاشت توضیح خواهیم داد، با توجّه به جدول مراقبت های فصلی، باز هم ریشه ها را کم خواهیم کرد و درخت را به ظرف کم عمق تری منتقل می کنیم. با این روش تدریجی شما می توانید آهسته آهسته نظم و اندازۀ ریشه ها را تعیین نمایید و این کار را نیز طوری انجام خواهید داد که گیاه از بین نرود.
اگر به درختی با ریشه هی انبوه و حتّی با بلندی یک متر بر خوردید که به نظرتان مناسب می آمد، حتماً آن را بخرید؛ وقتی درخت را به خانه آوردید فوراً شروع به هرس کردن آن ننمایید زیرا در این مورد کمی روش کار متفاوت است.
آن را در ظرفی بکارید که قالب و اندازۀ ریشه ها باشد، بین سطح خاک و لبۀ گلدان حداقل پنج سانتیمتر فاصله بگذارید تا امکان آبیاری داشته باشید و سپس در فصل بعدی، یک سوّم از ریشه ها را قطع و یک سوّم شاخه ها را نیز مطابق میل تان هرس کنید.
ضمناً اگر می خواهید شکا خاصّی به درخت دهید می توانید از همان اوّل سیم بندی را شروع کنید. این بونسای بزرگ، باید دو سال در همان ظرف بماند و فقط باید در زمان های مشخصی شاخه های آن را هرس کنید و کم کم شکل آن را به وجود آورید. پس از این مدّت ریشه ها را مناسب با ظرف کوچکتر هرس کنید و درخت را به آن منتقل نمایید. این کار ها را سال بعد نیز تکرار کنید تا درخت به شکل آرمانی و مورد نظرتان برسد.
گلدان هایی از جنس مواد گیاهی
شروع به کار با این گلدان ها برای بونسای بسیار مناسب است زیرا ریشۀ گیاهان از کنار و ته گلدان بیرون می زند و می توانید آن ها را به راحتی هرس کنید و هر گاه لازم بود تنها دو سانتیمتر از اطراف گلدان را می شکنید و آن را در گلدان بونسای قرار می دهید. امّا انتقال گیاه از گلدانی که از جنس مواد گیاهی است و خشک شده است باید با دقت تمام صورت پذیرد. بهترین راه این است که ترک هایی را در اطراف ظرف ایجاد نمایید و کم کم تکه های بدنه را یکی یکی جدا کنید. سپس به آرامی و ملایمت، ریشه ها را جدا کرده و بعداً فقط قسمت اصلی ریشه ها را بکارید.
بونسای از تخم گیاه
برای آدم جسور، هیچ چیز مانند پرورش بونسای از راه کاشتن تخم درخت لذّتبخش نخواهد بود. تنها مشکل موجود، زمان است زیرا درخت آرام و به تدریج رشد می کند.
اگر صبور باشید نتیجه این خواهد بود که از ابتدا نظارت کاملی بر رشد گیاه داشته اید و هرگز به هرس زیاد نیاز پیدا نمی کنید.
برخی درختان که می توان از این روش آن ها را برای بونسای آماده کرد به شرح زیر هستند :
راش، کاج، بلوط، صنوبر و کاج سیاه.
خواه دانه ها را بخرید و خواه آن ها را از طبیعت به دست آورده باشید، باید بیش از نیازتان باشد، زیرا همۀ آن ها که به درخت تبدیل نمی شوند. پس بهتر است که تعداد زیادی دانه بکارید و همزمان روی تمام آن ها کار کنید تا اگر یکی از درختان به دلیلی خراب شد و یا اشتباهی انجام دادید، مجبور نشوید دوباره ماه ها برای جوانه زدن درخت بعدی صبر کنید.
بهترین زمان برای کاشت تخم ها اوایل بهار است و برای این کار باید از قبل برنامه ریزی داشته باشید. مثلاً برای جوانه زدن گونه های آلپی و ژاپنی (مانند کاج و صنوبر) تخم ها را در یک پلاستیک، حاوی نصف شن و نصف خاکبرگ قرار دهید و آن را در ظرفی دربسته با حرارت 34 تا 40 درجه سانتیگراد بگذارید. زمان نگهداری آن ها در این حالت فرق می کند و بهتر است که اطلاعات دقیقتر را از روی بسته و یا از فروشنده تهیّه نمایید.
به هر حال اگر زمان ماندن تخم ها در این حالت را نمی دانید، باید هر روز به آن ها سر بزنید و هر زمانی که اوّلین نشانه های جوانه زدن را مشاهده نمودید آن ها را بکارید. تخم ها را در ظرفی حاوی یک قسمت شن و یک قسمت خاکبرگ بکارید.
برای آب دادن نیز باید ظرف را در آب بگذارید تا خاک از پایین خیس بخورد و یا با دقّت و زمان کافی، این کار را با آب پاش انجام دهید.
ظرف را در بیرون از فضای اتاق نگهداری کنید و در جایی که در معرض آفتاب شدید نباشد زیرا تابش شدید آفتاب خیلی سریع خاک را خشک می کند. حرارت خاک برای رشد گیاهان باید چیزی بین 65 تا 75 درجۀ سانتیگراد باشد.
یکی دو هفتۀ بعد، گیاه از خاک بیرون می زند و اگر خاک را با خزه و یا ابر پوشانده اید، باید آن ها را در این زمان بردارید. گیاه را در جایی بکارید که نور آفتاب به اندازۀ کافی به آن بتابد.
گیاه را منظم آب دهید و علف های هرز را نیز وجین کنید.
وقتی گیاه شروع به برگ دادن نمود آن را به گلدانی با بلندی 5 سانتیمتر و حاوی خاک سبک و شن منتقل نمایید و ریشه ها را به اندازه ای کوتاه کنید که در ته ظرف پیچ نخورند.
در اوایل تابستان ریشه ها را بازبینی کنید و اگر دیدید که در ته ظرف پیچ خورده اند، آن ها را دوباره ببرید و در این حالت باید نهال را به گلدانی با بلندی 10 سانتیمتر منتقل نمایید.
اگر نهال ها را به زمین منتقل می کنید، آن ها را طوری بکارید که 60 سانتیمتر از هم فاصله داشته باشند و هر سال آن ها را از خاک خارج کنید و یک سوم ریشه ها را هرس کرده و آن ها را در محل دیگری بکارید.
خواه گیاهتان در زمین باشد و چه در گلدان، از همان ابتدا باید شکل آن را کنترل نمایید و از سال دوّم به بعد باید آن را در ظرف بونسای قرار داده و تربیت های ویژه را شروع کنید.
کار با قلمه ها نیز ساده است
قلمه زنی یکی از روش های بسیار سادۀ تمامی گلکاران و پرورش دهندگان درخت بوده است، برای بونسای نیز یکی از روش های بسیار مفید و کارآمد خواهد بود. البته خیلی از درختان مانند انواع کاج با قلمه تکثیر نمی شوند و انتخاب درست به اطلاعات باغبانی شما مربوط می شود.
درختانی مانند افرا و صنوبر با این روش به راحتی تکثیر می شوند. زمان مناسب برای قلمه زدن، اوایل بهار و درست قبل از آن است که جوانه ها باز شوند.
همچنین در پاییز قبل از زمانی که درخت به طور کامل به خواب برود. از آنجا که قلمه بخشی از گیاه بزرگتر است، می توان مطمئن بود که کاملاً به گیاه مادر شبیه خواهد شد.
بهترین قلمه ها را، از شاخه های غیر گل دار و قسمت های پر شاخ و برگ بردارید، شاخه باید حالت فنری بیشتری داشته باشد و وقتی آن را خم می کنید و سپس رها می کنید، باید مانند فنر و به سرعت به حالت اوّل برگردد. اگر خم شد خیلی جوان است و اگر شکست خیلی پیر.
برای قلمه زدن نیز مانند دانه کاشتن، تعداد زیادی قلمه را آماده کنید چون ممکن است خیلی ها نگیرند. طول قلمه ها را بین 5 تا 10 سانتیمتر انتخاب کنید و دقت کنید که حداقل در هر قسمت 3 جوانه موجود باشد.
شاخه را مانند شکل، درست بالای یک جوانه ببرید و در قسمت انتهایی قلمه، هرچه برگ و جوانه بود بکنید ولی به بالایی ها دست نزنید زیرا تا زمانی که ریشه ها شکل بگیرند از همان جوانه های بالایی غذای گیاه تامین می شود. حالا شاخه ها را با زاویۀ 45 درجه درست بالای گره زیری ببرید، در آینده از همین گره ها ریشه های جدید می رویند.
در برخی از درختان مخروطی و برخی از انواع چوب سخت مانند کاج خمره ای، آزاله، شیر خشت، یاسمن و سرخدار، اگر به هنگام قلمه برداشتن، شاخه از پاشنۀ آن بردیده شود بهتر است. به این مفهوم که کمی از شاخۀ بزرگتر یا پیرتر را نیز به همراه شاخۀ قلمه، ببرید. پس از آن که این کار را انجام دادید، با یک چاقو، لبه های قسمت های بریده شده را صاف کنید.
اگر قلمۀ شما پایۀ ضخیمی دارد، بهتر است آن را مانند گُوه از دو سر تیز کنید و سپس قلمه را در آب بگذارید تا سریع تر ریشه دهد. البته بهتر است آن را در ترکیبی از آب و شن بگذارید و برای این کار پس از تهیّۀ ظرف مخصوص این کار، قلمه را در خاک قرار دهید. آب را دائماً مرطوب نگه دارید، امّا نگذارید آب در آن روان شود زیرا ممکن است باعث گندیدن قلمه گردد. همچنین گلدان ها را از تابش مستقیم آفتاب دور نگه دارید. هنگامی که قلمه گرفت، می توانید با قرار دادن یک ظرف برعکس شیشه ای روی آن به طور موقت حالت گلخانه را برایش ایجاد کنید و آن را در آفتاب ملایم قرار دهید.
به هر حال بعد از این مراحل، انتخاب با خود شما است که گیاه را در خاک باغچه بکارید و یا درون گلدان؛ اما هر تصمیمی که می گیرید دقت داشته باشید، که باید از گیاه، مراقبت کامل به عمل آید و از باد و آفتاب شدید در امان باشد تا سرانجام به محیط بونسای انتقال داده شود.
پیوند زدن، روشی برای آغاز کار
پیوند زدن نیز روش دیگری برای شروع این کار به حساب می آید، تنها تفاوت آن در نیاز به مهارت بیشتر است.
پیوند زدن در باغبانی یعنی یکی کردن دو گیاه با خصوصیات متمم یکدیگر؛ مثلاً شما گیاهی را که دارای رشد سریع است با گیاهی که دارای شاخ و برگ زیاد است پیوند می زنید. تنها نکتۀ منفی در مورد این روش برای بونسای ها این است که اثر و جای پیوند روی گیاه باقی خواهد ماند.
برخی گونه های گیاه که برای پیوند زدن مناسب هستند عبارتند از :
درخت پیچ، انار، زردآلوی گل دار، هلو، گلابی، خرمالو، سیب صحرایی، درخت گیلاس و افرا
پیوند زدن را می توان در زمانی که جوانه ها خواب هستند، انجام داد یعنی در زمستان. قلمه ای که قرار است به درخت جدید پیوند زده شود باید در فصل پاییز، بعد از آن که گیاه به خواب عمیق فرو رفت بریده شود، سپس باید دو سوم آن را، در خاک فرو برد یا در پلاستیکی پیچید و در جای محفوظی نگهداری کرد. حداکثر طول یک قلمۀ پیوندی باید 5 سانتیمتر باشد و حداقل باید دو تا چهار جوانه داشته باشد.
گیاهی که می خواهید این قلمه را به آن پیوند بزنید باید نهال سالمی باشد و عمرش بیش از سه سال نباشد.
می توانید قلمۀ پیوندی را روی نوک و یا به کنار ساقۀ گیاه میزبان پیوند بزنید.
پیوند زدن، خود یک امر حرفه ای در باغبانی است که توضیح آن بیش از این در بحث ما نمی گنجد و می توانید آن را جداگانه یاد بگیرید.
خوابانیدن
روش دیگری که می توانید برای انتخاب و رشد بونسای استفاده کنید، باز هم از روش های تکثیر در باغبانی است.
روش خوابانیدن، ساده و مناسب برای تکثیر گیاهانی است که این قابلیت را دارند.
گاه پیش می آید که شما شاخه ای از یک درخت را می بینید که دارای برگهای کوچکتر است و با شکلی خاص، از بقیۀ درخت متمایز شده است؛ در واقع مناسب بونسای مورد نظر شما است.
شما در این شرایط می توانید به کمک روش خوابانیدن این شاخه را به درختی مستقل تبدیل کنید که در ادامه به شرح آن می پردازیم.
خوابانیدن دو روش دارد :
خوابانیدن هوایی و خوابانیدن زمینی. برای شاخه هایی که به زمین می رسند و نزدیک به زمین باشند از روش خوابانیدن زمینی و برای آن ها که به زمین نمی رسند و خیلی بالا هستند از خوابانیدن هوایی استفاده می شود.
اینجا تنها روش خوابانیدن هوایی را شرح می دهم و خود شما، روش زمینی اش را نیز خواهید فهمید.
در خوابانیدن هوایی دو سانتیمتر زیر محلّی را که می خواهید ریشه از آنجا بروید با یک سیم مسی گره می زنید ( که انتخاب این محل نیز به تجربۀ شما بستگی دارد و می توانید از یک باغبان کمک بگیرید) مقداری خزۀ خشک شده را که قبلاً در آب خوب خیسانده اید، مانند یک توپ و به کمک یک کیسه به دور این محل بپیچید و آن را به کمک نخ محکم نمایید.
خیلی از گیاهان سریع ریشه می دهند و برخی دیگر مانند کاج ها، ممکن است تا سه سال نیز طول بکشد.
البته در خوابانیدن هوایی راه های دیگری نیز وجود دارد که از حوصلۀ بحث خارج است.
تقسیم
در این روش شما از یک گیاه، گیاه دیگری را به وجود می آورید. زمان مناسب آن در اویل بهار است، پیش از آن که گیاه شروع به رشد نماید. کافی است گیاه را با ریشه اش از خاک در آورده و با چاقو ریشه های دو ساقۀ مجزّا را از گیاه مادر جدا کنید.
این روش مربوط به گیاهان چند ساقه ای مانند بامبو، پیچ و گیلاس گلدار می باشد.
نکتۀ مهم این است که اگرچه گیاه بالغ سالم بوده، با این تقسیم لطمه می بیند و باید برای مدّتی تقویت شود و برای این که عملیان های مربوط به بونسای را روی آن انجام دهید باید چیزی حدود 6 ماه به گیاه فرصت داده شود.
یافتن درخت از محیط طبیعی
بسیاری از درختان بونسای که عمر واقعاً زیادی دارند در محیط های طبیعی پیدا شده اند. علت کوچک ماندن هرچه که باشد، مهم آن است که گیاه سالها برای زندگی مبارزه کرده است و از دیدگاه سنّتی، این بهترین بونسای ممکن است؛ زیرا بسیار پیر به نظر می رسد و ممکن است حتّی بیش از آنچه که از عمرش گذشته، پیر نشان دهد و در ضمن، از سازگاری و دوام بیشتری نیز برخوردار خواهد بود.
در کشور ما – ایران – هنر بونسای هنر بسیار تازه ای است و افراد زیادی از آن با خبر نیستند. پس هنوز طبیعت، نمونه های بسیاری برای عرضه کردن دارد و ممکن است شما با یک گشت در طبیعت به چیزهایی دست پیدا کنید که دنیا در انتظارش باشد.
برای این کار باید ابتدا به محلّ زیست درختان به دقّت نگاه کنید و لابه لای بوته ها و درختان و حتّی کنار ریشه های آن ها را بگردید.
تا اوّلین گیاه را دیدید آن را از ریشه در نیاورید و طبیعت را حیف و میل نکنید چون ممکن است با دیدن گیاهی دیگر آن را فراموش کنید.
یکی از نکات مهم در این انتخاب ها در نوع تنۀ درخت است. چون درختانی که در طبیعت پیدا می کنید اکثراً عمر زیادی دارند، در آینده نمی توانید در آن ها تغییرات زیادی ایجاد کنید و بهتر است که در انتخاب، بیشتر دقت کنید.
بهترین زمان برای این کار قبل از جوانه زدن درخت است زیرا درختی که جوانه زده را، اگر در آورید خواهد خشکید و فایده ندارد.
آمار
وب سایت:
